قتل شبه عمد و مجازات آن
در قانون اسلامی و قانون مجازات کشورهایی که از مبانی اسلامی الهام می گیرند، مسائل مربوط به جرم قتل به دقت تعریف شده و انواع مختلفی از قتل تشخیص داده می‌شود. این انواع قتل شامل قتل عمد، قتل شبه عمد و قتل خطای محض می‌شوند. در ادامه توضیحی کوتاه در مورد هر کدام از این انواع قتل ارائه داده می‌شود:
- قتل عمد (جرم قتل):
- در این نوع قتل، فرد به صورت عمد و با قصد کشتن شخص دیگری اقدام می‌کند. قصد و عمد در اینجا مهمی است و مرتکب این جرم معمولاً مجازات‌های سنگینی می‌بیند، شامل اعدام در برخی موارد.
- قتل شبه عمد:
- قتل شبه عمد در مواقعی اتفاق می‌افتد که شخصی عمدی کشتن را نداشته باشد، اما به طور نسبی بی‌توجه به سلامت جانی که می‌تواند به خطر افتد، رفتار می‌کند. مثلاً اگر کسی با سهو یا اهمال در عملیت پزشکی به بیمار آسیب بزند و به اثرات خطرناک منجر شود، این ممکن است به عنوان قتل شبه عمد در نظر گرفته شود. مجازات در این مورد نسبت به قتل عمد کمتر است، اما همچنان جدی است.
- قتل خطای محض:
- قتل خطای محض وقتی رخ می‌دهد که فرد به صورت کاملاً بی‌قصد و اشتباه کسی را کشته باشد. این مورد معمولاً به مجازات کمتری انجام می‌پذیرد یا گاهی اوقات به تعویق انداخته می‌شود.
استفاده از این اصطلاحات و تفاوت‌های آنها در قانون کیفری به منظور تعیین مجازات مناسب بر اساس نیت و عملکرد مرتکبان مهم است. مراجع قضائی و حکومت‌ها معمولاً مجازات‌های متفاوتی برای هر نوع قتل تعیین می‌کنند، و این مجازات‌ها می‌توانند شامل حبس، اعدام یا جریمه باشند، به تبع شرایط و شهادت‌های مورد نیاز.
قانونگذار در قانون مجازات اسلامی جدید، قتل را به سه دسته تقسیم کرده و یکی از مسائلی که بسیار مورد توجه است، جرم قتل شبه عمد است. برای توضیح این مفهوم، ماده 291 این قانون به شکل زیر تعریف می‌کند:
“جنایت در موارد زیر شبه عمدی محسوب می‌شود:
الف- هرگاه مرتکب، نسبت به مجنی علیه، قصد رفتاری را داشته، لکن قصد جنایت واقع شده یا نظیر آن را نداشته باشد و از مواردی که مشمول تعریف جنایات عمدی می‌گردد، نباشد. ب- هرگاه مرتکب، جهل به موضوع داشته باشد، مانند آنکه جنایتی را با اعتقاد به اینکه موضوع رفتار وی شیء یا حیوان و یا افراد مشمول ماده (302) این قانون است، به مجنی علیه وارد کند، سپس خلاف آن معلوم گردد. پ- هرگاه جنایت، به سبب تقصیر مرتکب واقع شود، مشروط بر اینکه جنایت واقع شده، مشمول تعریف جنایت عمدی نباشد.”
بنابراین، جرم قتل شبه عمد، جرمی است که در آن مرتکب، نیت و قصد کشتن شخص دیگری را نداشته و عمدی نبوده است. به عبارت دیگر، او به صورت عمدی به ارتکاب جرم نپرداخته است. اما با این حال، با داشتن نیتی دیگر یا به علت جهل به موضوع یا به علت تقصیر و خطا، با عمل خود منجر به فوت و مرگ شخص دیگری شده است. مثلاً زمانی که فردی به قصد جدا کردن دو نفر در حال منازعه، یکی از آنها را هل می‌دهد و این اقدام به صورت غیر عمدی سبب برخورد سر فرد با جدول و در نتیجه مرگ او می‌شود، مرتکب به جرم قتل شبه عمد محکوم می‌شود.
مجازات برای جرم قتل شبه عمد ممکن است کمتر از مجازات قتل عمد باشد، اما همچنان جدی و مهم است. میزان مجازات و شرایط آن ممکن است بر اساس مصوبات قانونی و دقیقه‌مندی مورد نظر قانونگذار متغیر باشد.
مجازات قتل شبه عمد چیست؟
در مورد قتل‌های خانوادگی، مانند جرم کشتن فرزند توسط پدر یا مادر، جرم کشتن پدر و مادر توسط فرزند، جرم کشتن برادر و خواهر، و همچنین جرم کشتن زن یا شوهر، مجازات‌ها بسته به نوع و شرایط ارتکاب جرم و آیا این جرم‌ها به عنوان قتل عمد، قتل شبه عمد یا قتل خطای محض تشخیص داده می‌شوند، متفاوت است.
با توجه به توضیحات قانون مجازات اسلامی و ماده 488 این قانون، مجازات قتل شبه عمد، شامل پرداخت دیه و مجازات تعزیری است. در اینجا یک توضیح کامل در مورد این مجازات‌ها ارائه می‌شود:
- پرداخت دیه:
- به موجب این مجازات، مرتکب جرم قتل شبه عمد، موظف به پرداخت دیه به خانواده یا وارثان قربانی می‌شود. دیه مبلغی پولی است که به عنوان خورشیدی (تعویضی) برای کمک به خانواده قربانی تعیین می‌شود. مدت زمان مشخصی برای پرداخت دیه در نظر گرفته می‌شود و معمولاً دو سال قمری از زمان وقوع جرم برای پرداخت دیه به مرتکب تعیین می‌شود. اگر مرتکب در این مدت دیه را به خانواده قربانی پرداخت کند، از تعقیب مجازات مرسوم در قتل عمد (مثل قصاص) معاف می‌شود.
- مجازات تعزیری (حبس):
- در بعضی موارد، علاوه بر پرداخت دیه، مرتکب ممکن است به حبس محکوم شود. این حبس به عنوان مجازات تعزیری به منظور تأدیب مرتکب و تنبیه او تعیین می‌شود. مدت زمان و شرایط حبس ممکن است بسته به مصادیق و شهادت‌های مورد نیاز متغیر باشد.
میزان دیه و شرایط پرداخت آن ممکن است تحت قوانین محلی و مصوبات قانونی مختلف باشد. همچنین، اولیای دم (خانواده قربانی) و مرتکب ممکن است به توافق برسند و مقدار دیه و شرایط آن را به صورت توافقی تعیین کنند. اما اگر مرتکب نتواند دیه را در مدت تعیین شده پرداخت کند یا اولیای دم به توافق نرسند، مجازات‌های مقرر شده توسط قانون اجرا خواهد شد.
