سرقت علمی چیست؟
این نوع جرم شامل انواع مختلفی از تخلفات مانند پسانداز از تحقیقات دیگران، کپیبرداری از مقالات یا تحقیقات بدون مجوز، سوء استفاده از دانش محصول شده توسط دیگران، و نشر اطلاعات علمی بدون اذن صاحبان این اطلاعات میشود.
در بسیاری از کشورها، قوانین حقوق مالکیت فکری مانند حقوق تألیف و ترجمه، حقوق نشر، حقوق اختراع، و حقوق علامه تجاری (برند) وجود دارند تا محافظت از اختراعات، آثار هنری، تحقیقات علمی، و دانش علمی را تضمین کنند. تخلف از این قوانین ممکن است به مجازاتهای حبس، جزای نقدی، و پرداخت خسارت به صاحبان اثرات منتهی شود.
جرم سرقت علمی از آن جهت بسیار مهم است که تشویق به تحقیقات علمی و ابتکار در جوامع را از طریق ایجاد حمایت قانونی برای انتقال دانش و تبادل اطلاعات علمی تشویق میکند.
حقوق مالکیت فکری
حقوق مالکیت فکری امروزه از اهمیت بسیاری برخوردار است. این حقوق به افراد و شرکتها اجازه میدهند تا آثاری که از فکر، ابتکار، و خلاقیت آنها نشأت میگیرد را محافظت کنند و از سوء استفاده دیگران جلوگیری کنند. تحت حقوق مالکیت فکری، انواعی از آثار شامل موارد زیر محافظت میشوند:
- حقوق تألیف و ترجمه (Copyright): این حقوق به افراد و نویسندگان اجازه میدهند که از آثار نوشتاری و هنری خود محافظت کنند. این شامل کتب، مقالات، نرمافزارها، عکسها، موسیقی، و غیره میشود.
- حقوق اختراع (Patents): این حقوق به اختراعات و ابتکارات فنی محافظت میکنند. افراد و شرکتها میتوانند اختراعات خود را ثبت کنند و از آنها به مدت معینی مالکیت داشته باشند.
- حقوق نشر (Trademark): این حقوق به شرکتها و افراد اجازه میدهند تا علامتها و برندهای تجاری خود را محافظت کنند. این شامل لوگوها، نام تجاری، و علائم تجاری مشهور میشود.
- حقوق علامه تجاری (Trade Secrets): این حقوق به شرکتها اجازه میدهند تا اطلاعات و رازهای تجاری خود را مخفی نگه دارند و از آنها محافظت کنند.
حقوق مالکیت فکری تضمین میکند که افرادی که زمان و انرژی خود را صرف تولید آثار فکری و خلاقیت کردهاند، از این آثار بهرهبرداری کنند و در عوض به آنها حقوق ویژه اعطا شود. این حقوق تشویق به ابتکار و خلاقیت دارندگان آثار فکری میکنند و به توسعه علم، فناوری، هنر، و صنعت کمک میکنند.
مجازات جرم سرقت علمی
در صورتی که شخصی مرتکب این جرم شود ، چه مجازاتی در انتظار وی است ؟
در پاسخ به این سوال ، باید گفت که بر اساس قانون حمایت از حقوق مولفان و مصنفان ، در صورت ارتکاب جرم سرقت علمی با شرایط ذکر شده در ماده 23 و وجود ارکان جرم سرقت ، مرتکب ، به مجازات سرقت علمی یعنی حبس تادیبی از شش ماه تا سه سال ، محکوم خواهد شد . همچنین ، در صورتی که کسی ، بدون اجازه ، ترجمه دیگری را به نام خود یا دیگری ، چاپ و نشر کند ، به حبس از سه ماه تا یک سال محکوم می شود که این موضوع ، با مجازات تقلب در کنکور ، دارای مشابهت هایی است .
البته ، در صورتی که فرد مرتکب سرقت علمی ، یک شخص حقوقی باشد ، علاوه بر اینکه امکان تعقیب کیفری شخص حقیقی که جرم ناشی از تصمیم وی بوده وجود دارد ، شاکی خصوصی می تواند پرداخت خسارت از اموال شخص حقوقی یا شخص حقیقی مسئول را نیز ، تقاضا کند و دادگاه ، حکم به این مجازات صادر می کند .
همچنین ، بر اساس قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی ، ارتکاب جرم سرقت علمی با مصادیقی که ذکر گردید ، در مورد اشخاص حقیقی ، مشمول مجازات جزای نقدی درجه سه و محرومیت از حقوق اجتماعی درجه شش بوده و در صورتی که توسط اشخاص حقوقی ارتکاب یافته باشد ، علاوه بر مجازات مدیران و گردانندگان آن ، شخص حقوقی نیز به مجازات های مذکور در ماده 20 ، 21 و 22 قانون مجازات اسلامی از قبیل انحلال ، مصادره اموال و ممنوعیت از فعالیت یا جزای نقدی محکوم خواهد شد .
لازم به ذکر است که « استفاده کردن از آثار متقلبانه » توسط هیات علمی ، دانشجویان ، کارکنان اداری و طلاب ، علاوه بر مجازات های مذکور ، سبب سلب امتیاز مادی و معنوی مترتب بر آن و ملغی الاثر شدن هرگونه مدرک تحصیلی و علمی آنها خواهد شد و تخلف آنها ، به شرح زیر ، به مراجع ذی صلاح ، گزارش شده و به یکی از مجازات های زیر محکوم خواهند شد :
اعضای هیات علمی ، به یکی از مجازات های مذکور در ردیف 7 تا 11 ماده 8 قانون مقررات انتظامی اعضای هیات علمی ؛
کارکنان اداری به یکی از مجازات های ردیف د تا ک از ماده 9 قانون رسیدگی به تخلفات اداری کارمندان دولت ؛
دانشجویان ، به یکی از مجازات های مذکور در ردیف ب 1 تا ب 5 ، از ماده 7 آیین نامه انضباطی دانشجویان ؛
طلاب نیز ، بر اساس قوانین و مقررات مربوطه در دادسرا و دادگاه ویژه روحانیت ، به مجازات محکوم خواهند شد .
لازم به ذکر است که مجازات سرقت علمی و ادبی نیز ، مانند سایر انواع سرقت ، در صورتی بر مرتکب قابل اعمال است که دادگاه ، رکن مادی ( ارتکاب فعل سرقت ادبی ) و رکن معنوی ( قصد مجرمانه از انجام فعل سرقت ) را به طرق مقتضی ، احراز نموده و جرم سرقت ادبی ، با توسل به یکی از ادله اثبات دعوی اثبات شود .
