سرقت علمی یک موضوع مهم و حساس در جوامع دانش‌بنیان است که به حفظ حقوق مالکیت فکری و انگیزه برای تحقیق و پژوهش بیشتر کمک می‌کند. در اکثر کشورها، سرقت علمی به عنوان یک جرم انگاری شناخته می‌شود و تدابیر قانونی برای پیشگیری از آن و مجازات افراد متخلف وجود دارد. این تدابیر و مجازات ممکن است در قوانین مختلف و به شکل‌های متفاوتی تعریف شده باشند.

جرم سرقت علمی چیست

در قانون مجازات اسلامی و دیگر قوانین مشابه، مفهوم مالیت به شکل گسترده‌ای تفسیر می‌شود تا شامل اموال مادی و غیرمادی (فکری) باشد. این تفسیر گسترده امکان اعمال قوانین جرمی بر روی سرقت اموال فکری را فراهم می‌کند. به عبارت دیگر، جرم سرقت می‌تواند شامل سرقت از اموال فکری و علمی دیگران نیز باشد.

اموال فکری شامل مواردی مانند اختراعات، دانش علمی، نوآوری‌های فنی، نرم‌افزارها، طرح‌های صنعتی، اثرات هنری، کتب و مقالات، و سایر آثاری است که ناشی از تلاش فکری و خلاقیت افراد به وجود می‌آید. به عبارت دقیق‌تر، سرقت از اموال فکری شامل اقداماتی می‌شود که فرد بدون اجازه صاحب اموال فکری، از این اموال بهره‌برداری کند یا آنها را به نفع خود استفاده کند. این اقدام معمولاً با تلاش‌های علمی و فکری دیگران در زمینه‌هایی مثل تحقیقات علمی، نوآوری صنعتی، و ابداعات فنی مرتبط است.

با توجه به مفهوم گسترده مالیت در قانون، در صورتی که کسی اموال فکری و علمی دیگران را بدون اجازه آنها به سرقت ببرد و برای خود استفاده کند، ممکن است مورد تعقیب قانونی قرار گیرد و به عنوان یک جرم سرقت محاکمه شود. این تدابیر قانونی به منظور حفظ حقوق مالکیت فکری و تشویق به تحقیقات علمی و خلاقیت در جامعه تصمیم‌گیری شده‌اند.

سرقت علمی و سرقت ادبی معمولاً به عنوان جرم در نظام‌های قانونی شناخته می‌شوند و افرادی که به این نوع از سرقت پرداخته و اثبات شود، ممکن است مجازات‌های قانونی متناسب با جرم خود را تحمل کنند. این مجازات‌ها می‌توانند شامل جریمه مالی، تعلیق حقوق علمی، تخلفات مدنی، و در موارد خاص ممکن است تا مجازات زندانی نیز اعمال شود.

سرقت علمی و سرقت ادبی مشکلاتی برای جامعه علمی و فرهنگی ایجاد می‌کنند، زیرا آنها باعث از دست رفتن اعتماد و ترکیب‌های اصولی اطلاعاتی و ادبی می‌شوند. بنابراین، اجرای قوانین جرمی مرتبط با سرقت علمی و ادبی به منظور حفظ حقوق مالکیت فکری و تشویق به تحقیقات و ابداعات نادرست نیست.

همچنین، بسیاری از ارگان‌های علمی و نشریات علمی نیز دستورالعمل‌ها و اصول اخلاقی دارند که سرقت علمی را جلوگیری می‌کنند و اقداماتی را در برابر افرادی که از این اصول خارج می‌شوند، اتخاذ می‌کنند. این اقدامات شامل ویژه‌نامه‌های برای سیاق‌سازی منابع، سیستم‌های ضدپلاژیاریسم (Plagiarism detection systems)، و پروسه‌های ارزیابی و معتبرسازی منابع می‌شوند.

مفاد ماده 23 قانون حمایت از حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان که شما ارائه دادید، تعریف دقیقی از جرم سرقت علمی و سرقت ادبی را ارائه می‌دهند. بر اساس این تعریف:

1. عامل: فردی که به صورت عالمانه و عامدانه اقدام به پخش یا عرضه آثار علمی و ادبی دیگران می‌کند.
2. عمل: پخش یا عرضه تمام یا بخشی از آثار علمی و ادبی دیگران به نام خود یا به نام شخص دیگر یا حتی به نام خود پدید آورنده، بدون اجازه یا رضایت پدیدآورنده.
3. حمایت قانونی: آثار علمی و ادبی که مورد پخش یا عرضه قرار می‌گیرند، باید به لحاظ قانونی تحت حمایت قرار داشته باشند. این به این معناست که آثار مورد نظر باید مشمول حقوق مالکیت فکری باشند که تحت قوانین حفاظت از حقوق مولفان و مصنفان قرار دارند.
4. عدم اجازه یا رضایت: اقدامات مرتکب به انجام می‌آید در حالی که اجازه یا رضایت پدیدآورنده آثار علمی و ادبی از فرد متخلف اخذ نشده باشد.

بنابراین، جرم سرقت علمی و سرقت ادبی به اقداماتی اشاره دارد که تلاشی برای بهره‌برداری غیرقانونی از آثار علمی و ادبی دیگران به عنوان حرفه یا شغل دارند و این اقدامات در تعریف قانونی به شکل دقیق تعریف شده‌اند. تدابیر قانونی در این زمینه به منظور حفظ حقوق مالکیت فکری و تشویق به تحقیقات و ابداعات علمی و ادبی ایجاد شده‌اند.

ماده‌ واحده ای که در سال 1396 به تصویب رسیده و به نام “قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی” ارائه شده است، از تعریف دقیقی از جرم سرقت علمی اطلاعات می‌دهد. بر اساس این ماده قانونی، جرم سرقت علمی به شکل زیر تعریف می‌شود:

1. عامل: هر شخص حقیقی یا حقوقی که اقدام به تهیه، عرضه، یا واگذار کردن کلیه آثار علمی مکتوبی (از جمله رساله‌ها، پایان‌نامه‌ها، مقالات و آثار ضبط شده علمی و پژوهشی) و همچنین آثار هنری (به شکل الکترونیکی یا غیرالکترونیک) را با هدف انتفاع از آن به عنوان حرفه یا شغل شخصی خود یا تهیه آثار به نام خود انجام داده باشد.
2. قصد انتفاع: عملی که توسط فرد انجام شده با هدف بهره‌برداری از آثار علمی به عنوان حرفه یا شغل شخصی خود یا برای تهیه آثار به نام خود انجام شود.

این تعریف نشان می‌دهد که هر فردی که آثار علمی یا هنری دیگران را بدون اجازه و به نام خود یا به عنوان اثری خود تولید کند یا به اشتراک بگذارد به عنوان جرم سرقت علمی محسوب می‌شود. این اقدامات در تعریف قانونی به منظور جلوگیری از تقلب در تهیه آثار علمی و هنری و حفظ حقوق مالکیت فکری ایجاد شده‌اند. تدابیر قانونی در این زمینه به منظور تشویق به تحقیقات و ابداعات علمی و هنری معتبر و عادلانه تری می‌باشند.