رسیدگی به دعاوی غیر ترافعی
دعاوی ترافعی به دعاوی اشاره دارند که از ناحیه خواهان و خوانده‌ها به دلیل اختلافات و مراجعه به دادگاه شروع شده و پس از بررسی دلایل ارائه شده توسط طرفین، دادگاه حکم خود را صادر می‌کند.
در این سیاق، برخی ممکن است این سوال را مطرح کنند که مفهوم دعاوی غیرترافعی در حقوق چیست؟ برای پاسخ به این سوال، باید توضیح داد که دعاوی غیرترافعی به عنوان مقابل دعاوی ترافعی در نظر گرفته می‌شوند و به دعاوی اطلاق می‌شود که رسیدگی به آن‌ها به دلیل اختلاف و مراجعه به دادگاه نیست؛ به عبارت دیگر، دلیل آغاز این دعاوی توسط طرفین وجود منازعه و مراجعه به دادگاه نیست، بلکه دادگاه به دلیل مراقبت از منافع عمومی و با اساس ولایت قانونی، رسیدگی به آن‌ها را آغاز کرده و تصمیم می‌گیرد.
در این زمینه، به مسائل غیرترافعی همچنین به عنوان “امور حسبی” اشاره می‌شود. ماده 1 قانون امور حسبی مصوب سال 1319، در این خصوص بیان می‌کند: “امور حسبی اموری هستند که دادگاه‌ها ملزم به بررسی و حکم نمودن آن‌ها هستند، بدون این که بر اساس وقوع اختلاف و منازعه بین افراد و اقامه دعوی توسط آن‌ها باشد.”
مصادیق دعاوی غیر ترافعی
در این بخش از مقاله، قصد داریم به توضیح مصادیق دعاوی غیرترافعی بپردازیم که شامل موارد زیر می‌شود:
1. در قیمومیت: بر اساس ماده 1218 قانون مدنی، در صورتی که افراد صاحب ولایت (ولی خاص) نداشته باشند؛ یا برای افرادی که به دلیل جنون یا عدم رشد متصل به زمان صغر آن‌ها بوده و ولی خاص نداشته باشند؛ یا برای افرادی که جنون یا عدم رشد آن‌ها مرتبط به زمان صغر نباشد، قیم نصب می‌شود.
هر زمانی که دادستان اطلاع پیدا کند که نیاز به قیمومیت برای شخصی وجود دارد، باید به دادگاه مراجعه کرده و افراد مناسب را به عنوان قیم معین معرفی کند. دادگاه از میان افراد مزبور یک یا چند نفر را به عنوان قیم معین انتخاب کرده و حکم نصب او را صادر می‌کند.
2. امور راجع به امین: ماده 103 قانون امور حسبی موارد تعیین امین را بررسی می‌کند، از جمله:
- تعیین امین برای اداره سهم‌الارثی که ممکن است به جنین تعلق گیرد در صورتی که جنین ولی یا وصی نداشته باشد.
- تعیین امین برای اداره اموالی که به مصارف عمومی اختصاص داده شده و مدیری نداشته باشد.
- تعیین امین برای افرادی که به دلیل کبر سن یا بیماری عاجز از اداره تمام یا بخشی از اموال خود شده‌اند.
3. راجع به غایب مفقودالاثر: غایب مفقودالاثر کسی است که از مدت طولانی از وجود او خبری نباشد. بر اساس ماده 126 قانون امور حسبی، امور راجع به غایب مفقودالاثر با دادگاه شهرستان محل اخراج اخیر این شخص مرتبط است.
4. امور راجع به ترکه: امور راجع به ترکه شامل اقداماتی است که جهت حفظ ترکه و اطلاع‌رسانی به صاحبان حقوق انجام می‌شود، از جمله مهر و موم و تحریر ترکه. این امور با دادگاه بخشی مرتبط است که آخرین اقامتگاه متوفی در آن منطقه بوده و اگر او در ایران اقامتگاه نداشته باشد، با دادگاهی مرتبط با آخرین سکنای او در داخل ایران مرتبط است.
به این ترتیب، دادگاه شهرستانی مسئول انجام امور راجع به ترکه است، جز در مواردی که نیاز به تعیین امین در دادگاه شهرستانی مختصر است که متوفی در آن اقامت داشته باشد.
دادگاه صالح به رسیدگی به دعاوی غیر ترافعی
در این بخش از مقاله، توضیح می‌دهیم که دادگاه صالح چگونه به رسیدگی به دعاوی غیرترافعی می‌پردازد.
به طور کلی، دادگاه‌های حقوقی مسئول رسیدگی به امور حسبی یا دعاوی غیرترافعی هستند. می‌توان گفت که نوع دعوا نیز در انتخاب دادگاه صالح تأثیرگذار است. به عنوان مثال، دادگاه صالح برای رسیدگی به امور قیمومیت، دادگاه محل اقامت محجور است.
همچنین، اموری مانند صدور گواهی انحصار وراثت، تحریر ترکه، مهر موم ترکه، و رفع آن، در صلاحیت رسیدگاه شورای حل اختلاف و مواردی مانند تعیین و عزل قیم، امور غائب مفقودالاثر و غیره نیز در صلاحیت دادگاه خانواده قرار دارند.
دادگاه صالح در تعیین امین برای سهم الارث جنین، دادگاه محل اقامت مادر جنین و همچنین برای کسانی که ناتوان از اداره اموال خود هستند، دادگاه محل اقامت آنان است. همچنین، در امور غائب مفقودالاثر، دادگاه صالح محل آخرین اقامت غائب را در نظر می‌گیرد. در موارد مربوط به ترکه نیز، دادگاه صالح به عنوان دادگاه محل اقامت متوفی مشخص می‌شود.
به این ترتیب، دادگاه صالح در دعاوی غیرترافعی متنوعی مانند امور قیمومیت، امور خانواده، و امور میراثی، با توجه به شرایط و نوع دعوا، صلاحیت خود را مشخص می‌کند و رسیدگی به این دعاوی را بر عهده دارد.
