دادگاه کیفری و صلاحیت آن

صلاحیت دادگاه در سیستم قضائی به دو نوع تقسیم می‌شود: صلاحیت محلی و صلاحیت ذاتی. این دو نوع صلاحیت به تعیین این کمک می‌کنند که دعاوی به دادگاه مناسب ارجاع شوند و از اتلاف وقت و هزینه جلوگیری شود. در قوانین آیین دادرسی کیفری و آیین دادرسی مدنی، معیارهایی برای تعیین صلاحیت دادگاه‌ها وجود دارد.

1. صلاحیت محلی: این نوع صلاحیت به معنای صلاحیت مکانی است و نشان می‌دهد که دادگاهی کدام منطقه یا شهر یا استان مختص صدور حکم در دعوا مورد نظر است. برای مثال، اگر یک دعوا مرتبط با یک واقعه‌ای در یک شهر خاص اتفاق افتاده باشد، دادگاه مربوط به آن شهر ممکن است صلاحیت داشته باشد.
2. صلاحیت ذاتی: این نوع صلاحیت به معنای صلاحیت دادگاه برای رسیدگی به نوع خاصی از دعاوی است. به عبارت دیگر، دادگاه‌ها ممکن است بر اساس نوع دعوایی که ارائه می‌دهند، صلاحیت داشته باشند. به عنوان مثال، دادگاه‌های کیفری مختص دعاوی کیفری و مسائل جرمی هستند و دادگاه‌های مدنی معمولاً در دعاوی مرتبط با مسائل مدنی و حقوقی صلاحیت دارند.

مطرح کردن دعوا در دادگاه مناسب امری حیاتی است. اگر دعوا در دادگاهی خارج از صلاحیت ارائه شود، دادگاه ممکن است از رسیدگی به دعوا امتناع کند و پرونده را به دادگاه صالح ارجاع دهد. بنابراین، مشخص کردن صلاحیت دادگاه محلی و ذاتی بر اساس مواد قانونی و شرایط واقعی دعوا بسیار مهم است تا به جلوگیری از ایراد عدم صلاحیت و اتلاف وقت در رسیدگی به دعاوی کمک کند. از این رو، مشاوره حقوقی یا مطالعه دقیق قوانین مرتبط با نوع دعوا و مکان وقوع آن دعوا می‌تواند به طرح دعوا در دادگاه مناسب کمک کند.

صلاحیت دادگاه کیفری

دادگاه کیفری به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود: دادگاه کیفری یک و دادگاه کیفری دو. هر یک از این دو نوع دادگاه کیفری صلاحیت‌های خود را برای رسیدگی به انواع خاصی از جرائم دارند. در زیر به صلاحیت هر دو نوع دادگاه کیفری در ایران اشاره می‌کنم:

1. صلاحیت دادگاه کیفری یک: دادگاه کیفری یک اختصاص دارد به رسیدگی به جرائمی که مجازات‌های سنگین مثل سلب حیات، حبس ابد، قطع عضو، جرم عمدی علیه جسم دیگری با مجازات نصف دیه کامل یا بیشتر، و جرم‌های دارای مجازات تعزیری درجه سه و بالاتر از سه را در بر می‌گیرند. همچنین، دادگاه کیفری یک صلاحیت دارد در خصوص جرائم مطبوعاتی که مرتبط با نشر و رسانه‌های اجتماعی است.
2. صلاحیت دادگاه کیفری دو: دادگاه کیفری دو صلاحیت رسیدگی به تمامی جرائم را دارد، به جز جرائمی که صلاحیت دادگاه دیگری دارد. این به این معناست که اگر دعوا مرتبط با یک جرم خاص نباشد و صلاحیت دادگاه کیفری یک، دادگاه کیفری انقلاب یا دیگر دادگاه‌ها نظیر دادگاه اطفال و نوجوانان یا دادگاه‌های نظامی را در خود نداشته باشد، آنگاه دادگاه کیفری دو مسئول رسیدگی به دعوا خواهد بود. از جمله جرائمی که در صلاحیت دادگاه کیفری دو قرار دارند، می‌توان به توهین به ریاست جمهوری و رهبری، جرائم علیه امنیت داخلی و خارجی، جرائم مرتبط با مواد مخدر، و سایر جرائم کیفری که مصوب قوانین و مقررات جاری است، اشاره کرد.

در کل، صلاحیت دادگاه کیفری به تقسیم جرائم و نوع دعواها بر اساس شدت و نوع جرم و مجازات‌های مرتبط با آنها بستگی دارد. این تقسیم بندی به منظور انصاف و تطابق با مقررات کیفری انجام می‌شود و به اطمینان از صدور حکم‌های عادلانه و منطقی کمک می‌کند.

دادگاه کیفری در چه مواردی شروع به رسیدگی میکند

دادگاه کیفری یک و دادگاه کیفری دو در ایران، دارای صلاحیت‌های مختلفی برای رسیدگی به جرایم هستند، و روند شروع رسیدگی به پرونده‌ها ممکن است بسته به نوع جرم و شرایط مختلف متغیر باشد. در زیر توضیحاتی بیشتر در مورد شروع رسیدگی به پرونده‌ها توسط دادگاه کیفری یک و دادگاه کیفری دو ارائه می‌شود:

1. دادگاه کیفری یک:
   • برای جرائمی که مجازات‌های سنگینی مثل سلب حیات، حبس ابد، قطع عضو، جرم عمدی علیه جسم دیگری با مجازات نصف دیه کامل یا بیشتر، جرایم دارای مجازات تعزیری درجه سه و بالاتر و جرایم سیاسی و مطبوعاتی، دادگاه کیفری یک مسئول رسیدگی است.
   • شروع رسیدگی به پرونده‌ها معمولاً با ثبت شکایت شاکی خصوصی از طریق دفاتر خدمات قضایی یا اعلام جرم توسط دادستان یا ضابطین قضایی صورت می‌گیرد. سپس پس از صدور قرار جلب به دادرسی و کیفر خواست، دادگاه کیفری یک به رسیدگی می‌پردازد.
2. دادگاه کیفری دو:
   • دادگاه کیفری دو به جرایمی که در صلاحیت دادگاه‌های دیگر نظیر دادگاه کیفری یک، دادگاه انقلاب، دادگاه انتظامی قضات، دادگاه اطفال و نوجوانان زیر 18 سال و غیره نباشد، مسئول رسیدگی است.
   • شروع رسیدگی به پرونده‌ها در دادگاه کیفری دو همچنین با ثبت شکایت شاکی خصوصی یا اعلام جرم توسط مدعی العموم یا ضابطین قضایی انجام می‌شود. پس از بررسی پرونده در دادسرا و صدور قرار جلب به دادرسی و کیفر خواست، دادگاه کیفری دو به رسیدگی می‌پردازد.

در برخی موارد، رسیدگی به پرونده ممکن است مستقیماً در دادگاه کیفری یک یا دو آغاز شود، بدون نیاز به مراحل پیشین در دادسرا. این موارد به نوع جرم و شرایط مرتبط با دعواها بستگی دارد. مثلاً در مواردی که مشمول تحقیقات مقدماتی برای جرائم افراد زیر 15 سال (تبصره 1 ماده 285 قانون آیین دادرسی کیفری) یا جرائم منافی عفت (ماده 306 قانون) هستید، ممکن است رسیدگی مستقیم در دادگاه کیفری یک یا دو آغاز شود.

در هر صورت، مهمترین نکته این است که نوع جرم و شرایط مرتبط با دعوا تعیین کننده صلاحیت دادگاه مربوطه هستند، و اطلاع دقیق از ماده‌های قانونی و آیین دادرسی مربوط به نوع جرم مورد نظر ضرور است تا رسیدگی به پرونده به درستی انجام شود.