حکم قانونی فرزند زنا زاده چیست؟
در مواردی که نزدیکی بین یک مرد و یک زن بدون وقوع عقد نکاح رخ می‌دهد و از این رابطه یک فرزند متولد می‌شود، ممکن است وضعیت حقوقی و تکالیف قانونی مرتبط با والدین و فرزند به شکلی پیچیده تر و مبهم‌تر نسبت به مواردی که عقد نکاح صحیح واقع شده باشد، پیش آید. این موضوع می‌تواند منجر به مسائل حقوقی و اختلافات بین افراد شود.
بسیاری از حقوق و تکالیف والدین و فرزندان در بسیاری از جوامع بر پایه رابطه قانونی و شرعی والدین با فرزندانشان تعیین می‌شود. در صورتی که عقد نکاح واقع نشده باشد، اصولاً نیاز به تعیین نسبت والدین به فرزند به شکل دیگری خواهد بود.
در بسیاری از جوامع، اگر فرزند مشترک زن و مرد نباشد (یعنی عقد نکاح صحیح واقع نشده باشد)، والدینی که فرزند را بزرگ می‌کنند، ممکن است باید به طور جداگانه اثبات نسبت به او انجام دهند و حقوق و تکالیف والدینی را نیز به شکل جداگانه تعیین کنند. این مسئله ممکن است به مشکلات حقوقی و اجتماعی منجر شود.
مفهوم نسب نامشروع و فرزند زنا زاده
نسب به معنای قرابت، خویشاوندی، نژاد، و خاندان در لغت به کار می‌رود. اما در اصطلاح حقوقی، نسب به رابطه خونی و طبیعی میان فرزند و والدین اشاره دارد که در آن یکی از اعضاء اصلی (فرزند) به طور مستقیم از ارتباط نزدیک میان دو نفر (پدر و مادر) به وجود آمده است. برای روشن شدن مفهوم نسب نامشروع، ابتدا باید انواع نسب را مورد بررسی قرار دهیم. در حقوق، انواع نسب به شرح زیر هستند:
- نسب مشروع و قانونی: نسب مشروع و قانونی زمانی شکل می‌گیرد که در هنگام انعقاد نطفه، زن در عقد نکاح (به هر شکلی، از جمله ازدواج دائمی یا منقطع) مرد بوده و میان آن دو، یعنی پدر و مادر، رابطه زوجیت صحیح برقرار باشد.
- نسب ناشی از شبهه: در صورتی که در هنگام شکل‌گیری نطفه، میان زن و مرد رابطه نکاح صحیحی وجود داشته باشد، اما پدر و مادر یا یکی از آن دو در شبهه باشند (یعنی به اشتباه فکر کنند که ازدواج باطل نیست)، نسب طفل نسبت به طرفی که در شبهه بوده، نسب ناشی از شبهه خواهد بود. در واقعیت، این اشتباه ناشی از جهل افراد است.
- نسب نامشروع (نسب ناشی از زنا): مفهوم نسب نامشروع یا نسب ناشی از زنا در مواردی مطرح می‌شود که در هنگام نزدیکی میان زن و مرد و انعقاد نطفه، رابطه نکاح صحیح میان آنها وجود ندارد، و هر دو والدین یا حتی یکی از آنها به این امر آگاه هستند. در این صورت، نسب طفل ناشی از این رابطه نامشروع نسبت به طرفی که به بطلان نکاح علم داشته است، نامشروع خواهد بود.
در نتیجه، در هر یک از این سه حالت، فرزند ناشی از نزدیکی میان زن و مرد می‌تواند یکی از سه وضعیت حقوقی را داشته باشد: مشروع، ناشی از شبهه یا نامشروع. به عنوان مثال، فرزند زنازاده به عنوان “ولدالزنا” در فقه شناخته می‌شود و حقوق امروز وی را “فرزند طبیعی” می‌داند. این تمایزها براساس آگاهی والدین از وضعیت ازدواج در زمان انجام نزدیکی تعیین می‌شوند. در مواردی که والدین به بطلان نکاح علم داشته‌اند، نسب طفل به عنوان نسب ناشی از شبهه و تابع احکام مربوطه تلقی می‌شود.
حکم قانونی فرزند زنا زاده
در موارد نسب مشروع و نسب ناشی از شبهه، فرزند به والدین خود ملحق شده و حقوق و تکالیف قانونی مربوط به این رابطه برقرار می‌شود. در واقعیت، وضعیت فرزند ناشی از شبهه به طور قانونی به عنوان فرزند مشروع در نظر گرفته می‌شود. ماده 1165 قانون مدنی این مسئله را به صورت واضح مطرح می‌کند و می‌گوید: “طفل متولد از نزدیکی به شبهه فقط ملحق به طرفی می‌شود که در اشتباه بوده و در صورتی که هر دو در اشتباه بوده اند، ملحق به هر دو خواهد بود.”
اما در مورد فرزند زنازاده، وضعیت حقوقی وی متفاوت است. به موجب ماده 1167 قانون مدنی، وضعیت ارث فرزند زنازاده به صورت واضح مشخص شده است. این ماده اعلام می‌کند: “ولدالزنا از پدر و مادر و اقوام آنان ارث نمی‌برد. اما اگر حرمت رابطه (که طفل ثمره آن است) نسبت به یکی از والدین ثابت نباشد یا نسبت به دیگری به دلیل اکراه یا شبهه زنا نباشد، طفل فقط از این طرف و اقوام او ارث می‌برد و بالعکس.”
از این ماده می‌توان نتیجه گرفت که فرزند زنازاده از پدر و مادر و اقوام آنان ارث نمی‌برد. اما اگر بتوان اثبات کرد که حرمت رابطه نسبت به یکی از والدین ثابت نیست یا حرمت رابطه به دلیل اکراه یا شبهه زنا ناپدید است، در آن صورت فرزند زنازاده فقط از یکی از والدین و اقوام آن والدین ارث می‌برد و بالعکس. این ماده به تعیین حقوق ارثی فرزند زنازاده پرداخته و وضعیت وی در مورد ارث‌بری را تبیین می‌کند.
در قانون مدنی، حقوق و تکالیف فرزند زنازاده بسیار محدودتر از فرزندان مشروع و فرزندان ناشی از شبهه است. تنها در دو شرایط خاص او می‌تواند به مادر خود ملحق شود:
- اکراه: اگر فرزند زنازاده در اثر اکراه (تهدید و وادار کردن) به دنیا آمده باشد، او به مادر خود ملحق می‌شود. به عنوان مثال، اگر زنی توسط کسی تهدید شود که در صورت عدم رضایت و برقراری رابطه جنسی با او، اطلاعات یا عکس‌های خصوصی او را منتشر خواهد کرد و این تهدید باعث شود که زن رضایت بده و از این رابطه فرزندی متولد شود، این فرزند نامشروع به مادر خود تعلق می‌یابد.
- شبهه: اگر والدین در شبهه (اشتباه یا جهل) در مورد وضعیت نکاح و قانونی بودن رابطه‌شان باشند و در نتیجه به واقعیت درست آگاه نباشند، در این صورت نیز فرزند زنازاده به مادر خود ملحق می‌شود.
به همین دلیل، حقوق و وضعیت فرزند زنازاده نسبت به دیگر فرزندان در قانون مدنی به مراتب محدودتر و پیچیده‌تر است. این موضوع باعث ایجاد اختلافات نظری بین دادگاه‌ها و قضات شده و نیاز به اصلاحات و به‌روزرسانی‌ها در این زمینه وارد می‌شود تا حقوق این افراد به بهترین شکل ممکن تضمین شود و تبعیضی علیه آنها جلوه ندهد.
