جنبه عمومی و غیرقابل گذشت جرم
تعریف جرم عمومی یا جرم غیر قابل گذشت
تعریف جرم عمومی یا جرم غیر قابل گذشت در قانون مجازات اسلامی، به نوعی از جرایم اشاره دارد که در صورت وقوع، شکایت شاکی خصوصی بر آن‌ها تأثیری ندارد و پیگیری و مجازات آن‌ها مستقل از شکایت افراد خاص است. بنابراین، این جرایم به عنوان جرایم دارای جنبه عمومی شناخته می‌شوند.
تبصره 2 ماده 100 قانون مجازات اسلامی می‌رود: “جرائم غیر قابل گذشت، جرائمی می‌باشند که شکایت شاکی و گذشت وی، در شروع به تعقیب و رسیدگی و ادامه آن‌ها و اجرای مجازات، تأثیری ندارد.”
به عبارت دیگر، اگر شخصی جرمی را مرتکب شود که به نظر قانونمندان به اندازه‌ای جدی و عمیق است که اثرات آن در جامعه به صورت گسترده حس می‌شود، شکایت یا گذشت فرد خصوصی، مانع از پیگیری و مجازات این جرم نمی‌شود. به این ترتیب، جرم عمومی یا جرم غیر قابل گذشت، اهمیت عمومی دارد و حاکمیت می‌تواند به تنهایی آن را پیگیری کند.
انواعی از جرایم دارای جنبه عمومی عبارتند از جرایمی که بر امنیت عمومی، نظم اجتماعی، سلامت عمومی، یا امور مشابه تأثیر مستقیم دارند. این شامل جرایم مختلفی از جمله قاچاق مواد مخدر، تروریسم، قتل، سرقت، تجاوز، فساد و جرایم مالی مهم می‌شود. این جرایم به دلیل تأثیرات گسترده‌تر و عمیق‌تر در جامعه، نیازمند پیگیری دولت و حاکمیت به صورت مستقل از شاکی خصوصی هستند.
انواع جرایم عمومی
تبصره 2 ماده 100 قانون مجازات اسلامی بیان می‌کند: “چنانچه قابل گذشت بودن جرمی، در قانون تصریح نشده باشد، غیر قابل گذشت محسوب می‌شود؛ مگر اینکه از حق الناس بوده و شرعا، قابل گذشت باشد.”
به این تعبیر، تمام جرایم به طور اصولی غیر قابل گذشت هستند، مگر اینکه قانون خاصی آن جرم را در قانون مجازات اسلامی به عنوان جرم قابل گذشته تعریف کرده باشد. ماده 104 همچنین انواعی از جرایم را که می‌توانند قابل گذشت باشند، معرفی می‌کند.
تاکید می‌شود که برخی از اعمال نیز، حتی اگر قابل گذشت بودن آن‌ها در قانون ذکر نشده باشد، باز هم غیر قابل گذشت هستند، مگر اینکه از حق الناس باشند و شرعاً قابل گذشته باشند.
در این سیاق، مقاله به مواد 103 و 104 قانون مجازات اسلامی اشاره دارد و بیان می‌کند که انواعی از جرایم مانند قذف، توهین به افراد، نشر اکاذیب، افترا، هجو و سایر موارد، از مصادیق جرم قابل گذشت محسوب می‌شوند.
در ادامه، مقاله به عناوینی همچون خیانت در امانت، قتل عمد، افساد فی الارض، محاربه، زنا، کلاهبرداری، و شرب خمر اشاره دارد و بیان می‌کند که این اعمال از جمله انواع جرایم عمومی یا جرم غیر قابل گذشت هستند. همچنین، اشاره به ماده 104 قانون مجازات اسلامی نیز صورت می‌گیرد که انواع جرایم قابل گذشت را تعیین و پیش بینی می‌کند.
جنبه عمومی جرم چیست
در این بخش از مقاله، قصد داریم به بررسی قانونی پرسش “جنبه عمومی جرم چیست؟” بپردازیم و بر اساس قوانین مربوطه، به آن پاسخ دهیم.
جنبه عمومی جرم به معنای جرمی است که با وقوع آن، وجدان عمومی را جراحت زده و نظم عمومی جامعه را به خطر می‌اندازد. در این دسته از جرایم، مانند جرم زنا، قتل، محاربه و سایر جرایم مشابه، عمومیت جرم بر خصوصیت آن غلبه دارد. به عبارت دیگر، با وقوع این جرایم، امنیت و نظم عمومی جامعه به خطر می‌افتد.
قانون‌گذار در قبال این نوع جرایم، سخت‌گیری بیشتری اعمال کرده است. حتی در صورتی که شاکی تمایل به شکایت نداشته باشد یا از شکایت خودداری کند، تعقیب این جرایم متوقف نمی‌شود. گذشت شاکی تنها منجر به کاهش میزان مجازات می‌شود و به عبارت دیگر، تلقی می‌شود که گذشت تنها در کاهش مجازات تأثیر دارد. این تخفیف معمولاً فقط برخی از جرایم و تنها به عنوان یکی از عوامل تخفیف جرم در نظر گرفته می‌شود.
همچنین، دادستان یا مدعی العموم نیز در برخی از جرایم، حتی در صورت عدم شکایت شاکی خصوصی، حق پیگیری و شکایت از جرم را به عنوان نماینده افراد جامعه دارند. این نشان می‌دهد که تأکید بر جنبه عمومی جرم در حفظ نظم و امنیت عمومی جامعه واقعی است و حق تعقیب و پیگیری از جرم نه تنها به شکایت افراد خصوصی محدود نمی‌شود.
جرم عمومی و گذشت شاکی
درباره ارتباط جرم عمومی یا غیر قابل گذشت با گذشت شاکی خصوصی و تأثیر گذشت در مجازات، نکات زیر قابل ذکر است:
- جرم عمومی با شاکی خصوصی:
- اگر جرم عمومی شاکی خصوصی داشته باشد، رسیدگی به پرونده با شکایت او آغاز می‌شود.
- با گذشت شاکی، پرونده به تعیین تکلیف پرونده و حصول نتیجه می‌رسد.
- گذشت شاکی در این حالت معمولاً به میزان مجازات تأثیر گذار است و ممکن است منجر به تخفیف مجازات گردد.
- جرم عمومی بدون شاکی خصوصی:
- اگر جرم دارای جنبه عمومی باشد و شاکی خصوصی نداشته باشد، مسئولیت پیگیری و شکایت به عهده ضابطان دادگستری، ماموران انتظامی یا مدعی العموم می‌باشد.
- پیگیری این جرایم تا حصول نتیجه و صدور رای در دادگاه ادامه خواهد یافت.
- به این دلیل که در این حالت شکایت شاکی خصوصی مورد نیاز نیست، به جرم عمومی گاهاً جرم “غیر قابل گذشت” نیز گفته می‌شود.
- تأثیر گذشت در مجازات:
- حتی اگر شاکی خصوصی گذشت کند، تأثیری در سقوط یا تخفیف مجازات برخی از جرایم غیر قابل گذشت (مطابق ماده 100 قانون مجازات اسلامی) نخواهد داشت.
- در برخی موارد، گذشت شاکی تنها منجر به کاهش میزان مجازات خواهد شد، اما در برخی جرایم حدی، این گذشت تأثیر محدودی خواهد داشت.
به طور کلی، در جرایم عمومی یا غیر قابل گذشت، اهمیت شاکی خصوصی کمتر بوده و حتی با گذشت او، رسیدگی به پرونده ادامه خواهد یافت. تأثیرات متفاوتی بر مجازات و تعیین تکلیف پرونده خواهد داشت که بسته به نوع جرم و شرایط خاص هر پرونده متغیر است.
