تعیین قیم و موارد آن
قانون مدنی و مفاهیم شرعی مختلفی برای حمایت از محجوران و افرادی که نیاز به مراقبت و حمایت دارند، تعریف کرده‌اند. این اصطلاحات ممکن است در اصول عام قانونی مشابه باشند، اما جزئیات و مقررات ممکن است در هر کشور یا حتی در سازمان‌های دینی مختلف متغیر باشد.
- محجوران در قانون مدنی: محجوران به اشخاصی اطلاق می‌شود که به دلایل مختلفی نظیر بی‌سن، ناتوانی ذهنی یا مالی، بیماری روحی، وضعیت جسمی نامناسب، و غیره نیاز به حمایت دارند. در بسیاری از کشورها، قوانین مدنی تعریف دقیقی از محجوران و نحوه حمایت از آنها دارند. معمولاً دادگاه‌ها مسئول تعیین وضعیت افراد محجور و تعیین قیم آنها هستند.
- محجوران در شرع: در اسلام، نیز به محجوران توجه ویژه‌ای شده است. اسلام حقوق و حمایت از افراد محجور را مورد توجه قرار داده و مقرراتی برای این موضوع دارد. در اسلام، مسئولیت حمایت از محجوران بر عهده افراد و جامعه است. این موضوع در اسلام به عنوان “وصیت” معروف است. به عنوان مثال، مسلمانان توصیه می‌شود که وصیت‌نامه‌ای تهیه کنند و در آن مسائل مالی و حمایت از محجوران خود را مشخص کنند.
در هر صورت، حفظ حقوق و حمایت از افراد محجور یا نیازمند از نظر شرع و قانونی امری مهم است و تشکیل دادگاه‌ها و سازمان‌های مشابه جهت تعیین وضعیت و تعیین قیم برای این افراد از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این اقدامات به حفظ حقوق و کیفیت زندگی این افراد کمک می‌کنند.
- در برخی شرایط، حضانت و قیمومت ممکن است بعد از رسیدن به سن قانونی ادامه پیدا کند، به ویژه در مواردی که افراد پس از رسیدن به سن قانونی وارد وضعیت سفیهی یا مجنونی می‌شوند. این وضعیت‌ها در حقوق مدنی و قوانین مختلف به صورت متفاوت مورد بررسی و تنظیم قرار می‌گیرند. در زیر، به تفصیل به این موضوعات پرداخته می‌شود:
- سفیهی پس از رسیدن به سن قانونی: اگر فرد پس از رسیدن به سن قانونی به سفیهی دچار شود و توانایی اداره امور مالی خود را نداشته باشد، ممکن است دادگاه یا مرجع مخصوصی تعیین کند که حضانت و قیمومت برای او ادامه دارد. در این صورت، ولی خاص (مثلاً والدین یا نزدیک‌ترین خانواده) مسئولیت اداره امور مالی این فرد را دارند تا وی به نحوی حمایت شود.
- افرادی که از کودکی سفیه و مجنون بوده و ولی خاص ندارند: در مواردی که افراد از کودکی به دلایلی مجنون یا سفیه بوده و ولی خاص ندارند، قوانین ممکن است تعیین کنند که نیاز به تدبیر و حمایت مالی و حقوقی دارند. دادگاه می‌تواند ولی عام (معمولاً دولت یا یک سازمان اجتماعی) را به عنوان ولی این افراد تعیین کند تا مسئولیت حفاظت از منافع و حقوق آنان را بر عهده بگیرد.
موارد تعیین قیم مطابق قانون مدنی
ماده 1218 قانون مدنی، مشخصاتی را برای تعیین قیم (نصب قیم) برای اشخاص مختلف معین می‌کند. این ماده تعیین مواردی که باید به افراد معین قیم تعیین شود را در نظر می‌گیرد. در اینجا اشخاصی که نیاز به تعیین قیم دارند، به سه دسته تقسیم می‌شوند:
- صغاری که ولی خاص ندارند: این دسته شامل افرادی است که بچه‌های زیرسن قانونی (صغار) هستند و ولی خاصی ندارند. در این صورت، باید برای حفاظت از منافع و حقوق این افراد، قیم تعیین شود. ولی ممکن است در اینجا نقش ولی عام (مثل والدین) نیز مورد نیاز باشد.
- مجانین و اشخاص غیر رشید با جنون یا عدم رشد مرتبط با زمان صغر: این دسته شامل افرادی است که از کودکی به دلایلی مثل جنون یا عدم رشد معنوی (مانند ناتوانی ذهنی) رنج می‌برند و ولی خاصی ندارند. در این صورت نیز باید برای آنها قیم تعیین شود.
- مجانین و اشخاص غیر رشید بدون ارتباط زمانی با جنون یا عدم رشد: این دسته شامل افرادی است که از کودکی به دلایلی مانند جنون یا عدم رشد معنوی رنج نمی‌برند و ولی خاصی ندارند. در اینجا نیز قیم تعیین می‌شود تا منافع این افراد حفظ شود.
این تعیین قیم به منظور حفظ حقوق و منافع اشخاصی که قادر به اداره امور خود نیستند یا ولی خاص ندارند، انجام می‌شود. دادگاه معمولاً مسئول تعیین قیم برای این اشخاص است.
ماده 1218 قانون مدنی که ارائه داده‌اید، مشخص می‌کند که در چه شرایطی برای افراد خاصی قیم تعیین می‌شود. موارد تعیین قیم به شرح زیر هستند:
- اشخاص صغیری که ولی خاص ندارند: افرادی که زیر سن قانونی (صغیر) هستند و ولی خاصی ندارند، قیم تعیین می‌شود. در اینجا ولی خاص به عنوان پدر یا جد پدری تعریف شده و ممکن است هر کدام از آنها شخصی را به عنوان وصی برای اداره امور محجور تعیین کنند. اگر تعیین وصی انجام نشود، دادگاه ممکن است قیم را برای اداره امور صغیر تعیین کند.
- اشخاصی که بعد از رسیدن به سن بلوغ سفیه شده‌اند: این افراد بعد از رسیدن به سن بلوغ و اگر سفیه شوند، برای آنها قیم تعیین می‌شود، بدون توجه به وجود ولی خاص یا وصی منصوب. همچنین اگر شخص پیش از رسیدن به سن بلوغ سفیه بوده و ولی خاصی نداشته باشد، نیز قیم برای او تعیین می‌شود.
- اشخاصی که بعد از رسیدن به سن بلوغ دچار حالت جنون یا دیوانگی شده‌اند: اگر شخص بعد از رسیدن به سن بلوغ به حالت جنون یا دیوانگی دچار شود، ولی خاص داشته باشد یا نداشته باشد، قیم برای او تعیین می‌شود. همچنین اگر جنون یا دیوانگی او متصل به زمان کودکی او بوده و ولی خاصی نداشته باشد، نیز برای او قیم تعیین می‌شود. در این موارد، ولایت ولی خاص بعد از بلوغ ادامه می‌یابد.
تعیین قیم در این موارد به منظور حفظ منافع و حقوق افراد معنوی مهم است و مسئولیت تعیین قیم معمولاً به دادگاه واگذار می‌شود.
